W skrócie

Ekspozycja dotycząca Holokaustu opowiada o kulturze i historii licznej niegdyś żydowskiej mniejszości narodowej na Litwie – o ich drodze przebytej od momentu przyjazdu do Wielkiego Księstwa Litewskiego aż do chwili zagłady w połowie XX wieku.

Pierwsza faza Holokaustu na Litwie rozpoczęła się w 1941 roku w okresie letnio-jesiennym, kiedy to zamordowano niemal 77 tysięcy Żydów. Populacja Litwaków w dużych miastach – Wilnie, Kownie i Szawlach – znacznie zmalała.

Od jesieni 1941 roku rozpoczął się okres przymusowych osiedleń. W większych miastach litewskich zaczęły powstawać getta i osiedleni w nich Żydzi byli stopniowo gładzeni.

Latem 1944 roku Niemcy wycofali się z Litwy, zabierając ze sobą ostatnich Żydów mieszkających w gettach. Większa część z nich została wymordowana w obozach koncentracyjnych w Niemczech, Estonii i Polsce. Na Litwie pozostała garstka Żydów, którym udało się przeżyć. Ukrywali się w piwnicach getta lub korzystali z pomocy mieszkańców kraju, którzy ryzykowali życiem, wyciągając pomocną dłoń do prześladowanych.

Krótka historia

Jednym z celów i założeń wystawy jest dotarcie do młodszego pokolenia Litwinów, stworzenie podłoża do dyskusji, komunikacji i współpracy. Co to jest Holokaust? Czy można dotknąć bólu, który był odczuwany przed wielu laty? Jak to było być Żydem w latach 1941–1944? To bolesne pytania, odpowiedzi na nie można szukać na wystawie.

„Cywilizacja Litwaków” – zaginiony świat, w którym Wilno było litewskim Jeruzalem, a Litwacy mieszkali niemal w każdej wsi, miejscowości lub dużym mieście. Naród, który dał Litwie światowej sławy malarza-pejzażystę Isaaka Lewitana, skrzypka Jaschę Heifetza, malarza Chaima Soutina, rzeźbiarza Jacquesa Lipchitza, pediatrę dziecięcego Cemacha Szabada (prototyp „Doktora Ojboli”). Podczas II wojny światowej zgładzono niemal 94 procent Żydów, co oznacza, że Litwa straciła właśnie taką samą ilość obywateli. 

W momencie wkroczenia wojsk nazistowskich na Litwę (1941 r.) mieszkało tutaj około 240 000 Żydów, natomiast pod koniec wojny – zaledwie 10 000 przedstawicieli tej mniejszości narodowej. Około 94 procent Żydów spoczęło nieopodal Wilna na cmentarzu w Ponarach, w Forcie IX w Kownie lub w dołach w pobliżu rodzinnych domów – w lasach lub na cmentarzach żydowskich. Często byli mordowani przez sąsiadów, kolegów z pracy, znajomych.