W skrócie

Stiklių, Didžioji, Aušros vartų... Ulice, które stanowiły dzielnicę żydowską, zlokalizowaną na zachód od ulicy Didžioji, pomiędzy ulicami Dominikonų oraz Vokiečių. W latach II wojny światowej jakiś czas funkcjonowało tu tzw. Małe Getto Żydowskie (ulice Stiklių, Gaono, Antokolskio, Žydų), gdzie mieszkało około 11-12 tys. osób, głównie przedstawicieli inteligencji, zwykłych robotników i osób niepracujących. Małe Getto istniało do 1941 roku.

Duże Getto w Wilnie istniało od 6 września 1941 do 23 września 1943 roku. Jego granice wyznaczały ulice Lydos, Rūdninkų, Mėsinių, Ašmenos, Žemaitijos, Dysnos, Šaulių i Ligoninės. W getcie osiedlono około 29 tysięcy Żydów, z których większa część została zamordowana w Ponarach. W miejscu domu numer 18 przy ulicy Rūdninkų znajdowała się główna brama getta, o czym informuje pamiątkowa tablica z planem getta.

Krótka historia

Odcinek między ulicami Ašmenos, Dysnos i Mėsinių to odbudowana część historycznej dzielnicy żydowskiej. Znajduje się tu obecnie Żydowskie Centrum Kultury i Informacji. Dzisiejsza ulica Žemaitijos w latach 1921–1951 nosiła nazwę Mathiasa Straszuna, twórcy pierwszych zbiorów (1892 r.) późniejszej największej judaistycznej biblioteki w Europie. Biblioteka została zniszczona wraz z Wielką Synagogą. Po odzyskaniu przez Litwę niepodległości dzień likwidacji Wielkiego Getta (23 września) został ogłoszony Dniem Pamięci Ofiar Ludobójstwa Żydów.

Przy ulicy Žydų mieściła się Wielka Synagoga (niestety, nie zachowała się do czasów obecnych). Wielka Synagoga, w której przechowywano 18 zwojów Tory, mogła pomieścić około 3-5 tys. wiernych. Obok znajdowała się bożnica Gaona, słynna biblioteka Straszuna oraz inne budynki sakralne na dziedzińcu synagogi. Wszystko to zostało zniszczone przez władze sowieckie.

Dokładna data budowy wileńskiej Wielkiej Synagogi nie jest znana. Historycy uważają, że prawdopodobnie została zbudowana po 1633 roku, kiedy to król Władysław IV Waza nadał Żydom przywilej założenia dzielnicy żydowskiej w Wilnie. Architekt synagogi również nie jest znany.

Podczas badań archeologicznych zespołu Wielkiej Synagogi dokonano unikalnych znalezisk, które świadczą o świetności budowli oraz dowodzą jej historycznego i architektonicznego znaczenia.

Wielka Synagoga w Wilnie miała 25 m długości, 22,3 m szerokości oraz 12,1 m wysokości. Kolejne dwa metry znajdowały się pod ziemią. Twierdzi się, że żydowski dom modlitwy w Wilnie swoją wielkością i świetnością górował nad wszystkimi synagogami w Rzeczypospolitej Obojga Narodów.

Dzisiaj na miejscu Wielkiej Synagogi znajduje się przedszkole, a obok niego pomnik Gaona – dokładnie w miejscu, gdzie kiedyś stał jego dom. Wąskie i kręte uliczki z poprzecznymi arkadami zachowały swój pierwotny koloryt, zachowało się lub zrekonstruowano nieco dawnej architektury: głównie domy przy ulicach Stiklių i Gaona.